ΕΜΜΗΝΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΚΑΙ ΕΜΦΥΤΕΥΣΗ
Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για την λειτουργία του έμμηνου κύκλου και την εμφύτευση
Η γνώση της λειτουργίας του έμμηνου κύκλου είναι πολύ σημαντική για να κατανοήσουμε καλύτερα τα γεγονότα που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια αυτού, τα οποία σχετίζονται άμεσα με τη γονιμότητα και την αναπαραγωγική υγεία μίας γυναίκας.
Ο Δρ. Δημητρόπουλος και η ομάδα του βρίσκονται εδώ για να απαντήσουν σε σημαντικά ερωτήματα αναφορικά με τη λειτουργία του έμμηνου κύκλου και την επίτευξη κύησης. Σκοπός μας είναι να παρέχουμε τη δυνατότητα σε κάθε γυναίκα να μπορεί να παρακολουθεί με ακρίβεια τη λειτουργία του κύκλου της, ώστε να είναι σε θέση να αναγνωρίζει τις γόνιμες μέρες της, να γνωρίζει το “πότε” έχει τις μεγαλύτερες πιθανότητες να επιτύχει σύλληψη, καθώς και να αναγνωρίζει πιθανά σημεία που θα πρέπει να την προβληματίσουν, ώστε να αναζητήσει έγκαιρα την κατάλληλη βοήθεια.
Ως καταμήνιος ή αλλιώς έμμηνος κύκλος ορίζεται ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ δύο διαδοχικών εμμήνων ρύσεων (περιόδων). Ως ημέρα έναρξης ενός νέου έμμηνου κύκλου ορίζεται η πρώτη ημέρα της περιόδου, δηλαδή η ημέρα που εμφανίζεται για πρώτη φορά αιμορραγία.
Η έμμηνος ρύση (περίοδος) είναι το αποτέλεσμα διαδοχικών αλλαγών που συμβαίνουν κατά την διάρκεια του έμμηνου κύκλου στις ωοθήκες και στο ενδομήτριο. Η λειτουργία του έμμηνου κύκλου ρυθμίζεται από το ενδοκρινικό σύστημα και πιο ειδικά ένα τμήμα του εγκεφάλου που ονομάζεται σύστημα “υποθαλάμου-υπόφυσης”. Εάν θα θέλαμε λοιπόν να συνοψίσουμε τα βασικά όργανα που συμμετέχουν στη λειτουργία του έμμηνου κύκλου θα μπορούσαμε να πούμε πως αυτά είναι οι ωοθήκες, το ενδομήτριο και το σύστημα “υποθαλάμου-υπόφυσης” του εγκεφάλου.
Οι ωοθήκες είναι βασικά εσωτερικά όργανα του αναπαραγωγικού συστήματος των γυναικών και βρίσκονται αριστερά και δεξιά της μήτρας. Η κάθε ωοθήκη συνδέεται με τη μήτρα μέσω ενός “αγωγού” που ονομάζεται σάλπιγγα. Οι ωοθήκες πραγματοποιούν δύο εξαιρετικά σημαντικές λειτουργίες:
-Πρώτον, εκεί βρίσκονται και ωριμάζουν τα ωάρια. Τα ωάρια βρίσκονται εντός ειδικών σχηματισμών των ωοθηκών που μοιάζουν με κύστες και ονομάζονται ωοθυλάκια.
-Δεύτερον, στις ωοθήκες παράγονται οι βασικές φυλετικές ορμόνες του θηλυκού φύλου, δηλαδή τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη.
Το ενδομήτριο αποτελεί έναν ιστό ο οποίος επενδύει το εσωτερικό της μήτρας. Αποτελεί τον ιστό στον οποίο προσφύεται και εμφυτεύεται το γονιμοποιημένο ωάριο, δηλαδή το έμβρυο. Εφόσον επιτευχθεί κύηση το ενδομήτριο συμμετέχει στο σχηματισμό του πλακούντα, το οποίο είναι το όργανο που τροφοδοτεί το έμβρυο με οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά. Έτσι, το ενδομήτριο είναι απαραίτητο τόσο για την επίτευξη, όσο και για την επιτυχή έκβαση μίας εγκυμοσύνης.
Τέλος, ο υποθάλαμος και η υπόφυση είναι δύο στενά συνδεδεμένες δομές του εγκεφάλου, οι οποίες αποτελούν το “κέντρο” ρύθμισης του ενδοκρινικού συστήματος. Το σύστημα “υποθαλάμου-υπόφυσης” εκκρίνει ειδικές ορμόνες που ονομάζονται γοναδοτροπίνες. Οι γοναδοτροπίνες είναι δύο, η ωοθυλακιοτρόπος ορμόνη (FSH) και η ωχρινοτρόπος ορμόνη (LH) και αποτελούν τους κεντρικούς ρυθμιστές των γεγονότων που συμβαίνουν στις διάφορες φάσεις του κύκλου.
Ο έμμηνος κύκλος χωρίζεται σε δύο βασικές φάσεις.
Την ωοθυλακική ή παραγωγική φάση και την ωχρινική ή εκκριτική φάση.
Μεταξύ των δύο φάσεων συμβαίνει ένα πολύ σημαντικό γεγονός, η “ωορρηξία”. Ένας τυπικός έμμηνος κύκλος διαρκεί περίπου 28 ημέρες, ενώ η διάρκεια μπορεί να είναι από 21-35 ημέρες. Η δεύτερη φάση του κύκλου δηλαδή από την ωορρηξία έως την επόμενη περίοδο έχει διάρκεια 14 ημέρες..
Η ωοθυλακική φάση είναι η πρώτη φάση ενός νέου έμμηνου κύκλου και θεωρούμε πως ξεκινά την πρώτη ημέρα της περιόδου. Κατά την φάση αυτή το σύστημα “υποθάλαμος-υπόφυση” εκκρίνει κυρίως ωοθυλακιοτρόπο ορμόνη (FSH). Η ορμόνη αυτή, όπως άλλωστε υποδηλώνει και το όνομά της, διεγείρει τα ωοθυλάκια ώστε αυτά να ωριμάσουν και να αναπτυχθούν. Παράλληλα, ωριμάζουν και τα ωάρια τα οποία εμπεριέχονται στα ωοθυλάκια.
Επίσης, η FSH διεγείρει την παραγωγή οιστρογόνων από τις ωοθήκες. Τα οιστρογόνα επιδρούν με την σειρά τους στα κύτταρα του ενδομητρίου και προκαλούν τη διαίρεσή τους. Έτσι, στην ωοθυλακική φάση παρατηρείται αύξηση του αριθμού των κυττάρων του ενδομητρίου, η οποία και φαίνεται ως αύξηση του πάχους του ιστού.
Ενώ στην αρχή της ωοθυλακικής φάσης επιστρατεύονται πολλά μικρά ωοθυλάκια εν τέλει μόνο ένα συνήθως ωοθυλάκιο “επιλέγεται” και συνεχίζει να αναπτύσσεται. Το ωοθυλάκιο αυτό ονομάζεται “κυρίαρχο ωοθυλάκιο” ή “γραφιανό” και κατά μέσο όρο η “επιλογή” του έχει πραγματοποιηθεί έως την 7η ημέρα του κύκλου.
Περίπου την 12η ημέρα του κύκλου, το κυρίαρχο ωοθυλάκιο φτάνει σε μεγάλο μέγεθος και εκκρίνει πολύ υψηλά επίπεδα οιστρογόνων. Τότε συμβαίνει ένα πολύ σημαντικό γεγονός. Τα πολύ υψηλά επίπεδα οιστρογόνων οδηγούν στην έκκριση μίας τεράστιας ποσότητας ωχρινοτρόπου ορμόνης (LH) από την υπόφυση. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται “εκκριτική αιχμή” ή “κύμα” της LH και οδηγεί στην ρήξη του “κυρίαρχου ωοθυλακίου”, με αποτέλεσμα την απελευθέρωση του ώριμου ωαρίου που εμπεριέχεται σε αυτό. Η ωοθυλακιορρηξία πραγματοποιείται περίπου 36 ώρες μετά την “εκκριτική αιχμή της LH”, και σηματοδοτεί την ολοκλήρωση της ωοθυλακικής φάσης. Στην “εκκριτική αιχμή της LH” βασίζεται και η λειτουργία των διαφόρων “test ωορρηξίας” που είναι εμπορικά διαθέσιμα, τα οποία και ανιχνεύουν τις τεράστιες ποσότητες LH που κυκλοφορούν στον οργανισμό πριν την ωορρηξία.
Η ωχρινική ή εκκριτική φάση του έμμηνου κύκλου ξεκινά μετά την ωορρηξία και η διάρκειά της είναι συνήθως σταθερή και ίση με 14 ημέρες. Στην ωχρινική φάση η κυρίαρχη γοναδοτροπίνη είναι η ωχρινοτρόπος ορμόνη (LH) και για αυτό τον λόγο η φάση αυτή ονομάζεται και ωχρινική. Υπό την επίδραση της LH τα κύτταρα του “κυρίαρχου ωοθυλακίου”, το οποίο έσπασε κατά την ωορρηξία, αλλάζουν τόσο μορφή, όσο και λειτουργία. Πλέον, το “κυρίαρχο ωοθυλάκιο” καλείται “ωχρό σωμάτιο” και η βασική του λειτουργία είναι να εκκρίνει προγεστερόνη. Λόγω των δράσεων της προγεστερόνης μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί πως έχει πραγματοποιηθεί η ωορρηξία. Ο λόγος είναι πως αλλάζει η σύσταση της τραχηλικής βλέννης, η οποία γίνεται πιο παχύρευστη και βλεννώδης, ενώ παράλληλα ανεβαίνει η βασική θερμοκρασία του σώματος κατά 0.2 – 0.5 °C.
Η προγεστερόνη επιδρά και αυτή στο ενδομήτριο. Όμως σε αντίθεση με τα οιστρογόνα, η προγεστερόνη διακόπτει τη διαίρεση των κυττάρων του ενδομητρίου και επάγει την αύξηση του μεγέθους τους. Ουσιαστικά είναι η ορμόνη που είναι υπεύθυνη για την τελική ωρίμανση του ενδομητρίου, ώστε αυτό να καταστεί κατάλληλο για να υποδεχθεί το γονιμοποιημένο ωάριο, δηλαδή το έμβρυο.
Το ωχρό σωμάτιο παράγει συνεχώς προγεστερόνη, τα επίπεδα της οποίας φτάνουν στο μέγιστο περίπου την 21η ημέρα του κύκλου όταν πρόκειται για έναν τυπικό κύκλο διάρκειας 28 ημερών. Κατά την ωχρινική φάση το πάχος του ενδομητρίου γίνεται μέγιστο και φτάνει περίπου στα 16 mm. Το πώς θα εξελιχθεί η ωχρινική φάση εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από το εάν υπάρξει γονιμοποίηση του ωαρίου ή όχι.
Αμέσως μετά την απελευθέρωσή του το ωάριο αρχίζει να “μετακινείται” από τις ωοθήκες προς την μήτρα, μέσω της σάλπιγγας. Από την στιγμή της ωορρηξίας και μετά το ωάριο έχει “χρόνο ζωής” περίπου 24 ώρες. Εάν υπάρξει κατάλληλα συγχρονισμένη σεξουαλική επαφή, το ωάριο θα “συναντήσει” στη σάλπιγγα τα σπερματοζωάρια και θα γίνει η γονιμοποίηση. Αν και το ωάριο έχει χρόνο ζωής περίπου 24 ώρες, τα σπερματοζωάρια μπορούν να αντέξουν στο γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα έως και 5 ημέρες. Οπότε σε έναν τυπικό κύκλο 28 ημερών, οι “γόνιμες” ημέρες θα μπορούσαμε να πούμε πως ξεκινούν την 9η ημέρα του κύκλου.
Σε περίπτωση που υπάρξει γονιμοποίηση, τότε το γονιμοποιημένο ωάριο (έμβρυο) θα συνεχίσει το “ταξίδι” του από τη σάλπιγγα προς τη μήτρα, όπου και θα φτάσει όταν το έμβρυο θα βρίσκεται περίπου στην 3η-4η ημέρα της ανάπτυξής του. Το επόμενο πολύ σημαντικό βήμα για την επίτευξη κύησης είναι η “εμφύτευση” του εμβρύου στο ενδομήτριο.
Η εμφύτευση είναι μία εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία, η οποία ξεκινά 24 – 48 ώρες μετά την έλευση του εμβρύου από την σάλπιγγα στη μήτρα. Σε έναν κύκλο 28 ημερών αυτό συμβαίνει περίπου την 19η – 24η ημέρα του κύκλου, όταν το έμβρυο είναι 5 – 7 ημερών. Η εμφύτευση πραγματοποιείται σε μία συγκεκριμένη χρονική φάση που συχνά καλείται “παράθυρο εμφύτευσης”, η οποία έχει διάρκεια 24 – 48 ώρες. Στο “παράθυρο της εμφύτευσης” το ενδομήτριο παρουσιάζει την βέλτιστη υποδεκτικότητα και είναι πλήρως συγχρονισμένο με την πορεία ανάπτυξης του εμβρύου.
Στην περίπτωση όπου η εμφύτευση επιτευχθεί, τότε από το έμβρυο εκκρίνεται μία πολύ σημαντική ορμόνη, η ανθρώπινη β-χοριακή γοναδοτροπίνη (β-hCG). Η ορμόνη αυτή είναι η “ορμόνη της κύησης” και είναι αυτή που ανιχνεύεται από τα “test εγκυμοσύνης”. Μεταξύ των άλλων η β-hCG υποστηρίζει την συνέχιση της παραγωγής προγεστερόνης από το ωχρό σωμάτιο. Όσο παράγεται προγεστερόνη, τόσο το ενδομήτριο διατηρείται βιώσιμο και σταθερό και έτσι δεν έρχεται η επόμενη περίοδος. Τα γεγονότα αυτά οδηγούν στην γνωστή σε όλους μας “καθυστέρηση”, η οποία και αποτελεί μία από τις πρώτες ενδείξεις της αρχόμενης κύησης.
Στην περίπτωση που το ωάριο δεν γονιμοποιηθεί, η ανάπτυξη του ωχρού σωματίου παύει να υποστηρίζεται και έτσι σταδιακά από την 21η ημέρα του κύκλου και έπειτα το ωχρό σωμάτιο καταστρέφεται. Από εκείνο το σημείο και μετά τα επίπεδα της προγεστερόνης αρχίζουν σταδιακά να μειώνονται. Λόγω της σημαντικής πτώσης των επιπέδων της προγεστερόνης η ανάπτυξη του ενδομητρίου παύει να υποστηρίζεται και ως εκ τούτου αυτό αρχίζει να είναι μη λειτουργικό και αποπίπτει. Μέσω ενός περίπλοκου μηχανισμού η εξωτερική στιβάδα του ενδομητρίου αποβάλλεται από τον οργανισμό περί την 28η ημέρα ενός τυπικού κύκλου. Η “αποβολή” από τον οργανισμό του μη-λειτουργικού ενδομητρίου παρουσιάζεται ως κολπική αιμορραγία και είναι η γνωστή “εμμηνόρροια” ή “έμμηνος ρύση” ή αλλιώς “περίοδος”.
